Ахмад зохиолч, түүхч, Ч.Лодойдамбын шагналтан, Хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн Д.Сүрьяа нь 1918 онд Засагт хаан аймгийн Засагт ханы хушууны баруун урд Хантайшир нурууны өвөрт Шинэ усны голын Хамхагтын өвөлжөөнд малчин ард Дэгээхүүгийн 9 дэх хүү болон мэндэлжээ.
Тэр бээр Багшийн сургуулийн уран зохиолын бүлгэмд орж 1937 оноос анхныхаа шүлэг зохиолыг бичиж,
1940 оноос ардын аман зохиолын чиглэлийг судлаж, аман яриа хошин үлгэрийг судлан цуглуулж, түүврийг эмхэтгэн бэлтгэж
1969 онд орон нутгийн хэвлэлийн үйлдвэр болох Говь-Алтай аймгийн “Алтайн хөгжил” сонины үйлдвэрт “Далан худалч бэлэн Сэнгэ”, “Бадарчин Баадайн инээдэмт паян” хошин яриа үлгэрийн түүврийг эмхэтгэн хэвлүүлсэн билээ.
Мөн монгол ардын тууль Гэсэрийн тууль, Жангарын туульсыг судлан орчин цагийн монгол хэлний шүлгийн хэлбэрээр, өсвөр үе хүүхдийн зохиол болгон бэлтгэсэн нь хүүхдийн зохиолд хувь нэмрээ оруулжээ.
Хөдөө аж ахуйн нэгдэлжих хөдөлгөөн үүсч байсан үеийн амьдралыг харуулсан “Гэрэл”, “Шуурга” туужууд, “Шинэ одны гэрэл” дуртгалууд, “Галууны дэгдээхэй” хүүхдийн зохиолын түүвэр “Нэгэн зургийн учир” өгүүлэг зэрэг олон өгүүлэг тууж, зохиол бүтээлүүдийг туурвижээ.
1940 онд Зохиолчдын эвлэлийн гишүүн болсон.
Д.Сүрьяад 1992 онд Ч.Лодойдамбын нэрэмжит шагналыг олгожээ.
Түүний мэндэлсний 100 жилийн ойгоор 2018 онд Говь-Алтай амйгийн Нийтийн номын санг Сүрьяагийн нэрэмжит болгожээ.
Ахмад зохиолч, түүхч, Ч.Лодойдамбын шагналтан, Хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн Д.Сүрьяа нь 1918 онд Засагт хаан аймгийн Засагт ханы хошууны баруун урд Хантайшир нурууны өвөрт Шинэ усны голын Хамхагтын өвөлжөөнд малчин ард Дэгээхүүгийн 9 дэх ихэр хоёр хүүгийн нэг болж мэндэлжээ.
1928 онд Хантайширын нурууны арын хүрээний тэнхим буюу шинэ засгийн анхны сургуульд элсэн суралцаж төгсгөөд улмаар 1934-1936 онд Улиастайн дунд сургуульд, 1936-1939 онд Улаанбаатар хотноо багшийн сургуулийг төгсгөөд 1939-1940 онд үлгэр жишээ дунд сургуульд багш, 1940 онд гэгээрлийн яаманд байцаагч, 1940-1942 оныг хүртэл Эвлэлийн төв хороонд сургууль пионерийн хэлтсийн эрхлэгч, Эвлэлийн төв хорооны гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан.
Д.Сүрьяа нь 1942 онд сайн дураар цэргийн албанд орж, Монголын Нисэх хүчний нисэх курсыг дүүргээд, 1943-1945 онд ЗХУ-ын Чкаловын нэрэмжит нисэхийн дунд сургуулийг Борисоглебск хотноо сөнөөгч онгоцны нисгэгчээр сурч төгсөөд эх орондоо ирж Нисэх хүчинд 1945-1951 оныг хүртэл нисгэгч, улс төрийн ажилтнаар ажиллаж байгаад өөрийн сайн дураар нисэх хүчний албанаас чөлөөлөгдөн 1951 онд багшийн дээд сургуульд элсэн түүхийн багш мэргэжлээр суралцаж 1954 онд төгссөн байна.
Тэрээр 1951 онд Улсын Багшийн Их Сургуулийн анхны хонхыг цохиж байжээ.
1954-1956 онд Дундговь аймагт Гэгээрлийн хэлтсийн дарга,
1956-1958 онд Говь-Алтай аймгийн Гэгээрлийн хэлтсийн дарга,
1958-1959 онд Говь-Алтай аймгийн 2-р нарийн бичгийн дарга,
1959-1968 онд Түмэн сумын Сүхбаатарын зам нэгдлийн дарга,
1968-1971 онд Говь-Алтай аймгийн Анагаах ухааны дунд сургуульд түүх, нийгэм судлал, хэл уран зохиолын багш,
1971-1979 онд Говь-Алтай аймгийн Гуулин дахь Баруун 5 аймгийн Услалтын системийн барилга угсралтын конторын даргаар ажиллаж байгаад гавъяаны амралтанд гарчээ.
Алтай хотын өндөр настны зөвлөлийн даргаар 1979-1986 он хүртэл ажиллаж байв.
Тэрээр 1936 онд Багшийн сургуулийн уран зохиолын дугуйлан, Эвлэлийн төв хорооны дэргэдэх залуу зохиолчдын дугуйланд суралцан Ардын багш академич Дондогийн Цэвэгмидээр уран зохиолын онол арга зүйн үндсийг заалгаж байжээ.
1937 оноос “Миний нутаг”, “Өвөл” шүлгүүд, “Очирбат” найраглал зэрэг шүлэг зохиолыг бичиж, 1940 онд зохиолчдын эвлэлийн гишүүн болж, зохиол бүтээл туурвихын зэрэгцээ, 1941-1942 онд Анхны шог сэтгүүл “Хурц дөл” сэтгүүлийн эрхлэгчээр ажиллаж энэ сэтгүүлээс “Тоншуул” сэтгүүл төрөн гарчээ.
Мөн 1950-иад оноос ардын аман зохиолын чиглэлийг судлаж, аман яриа, хошин үлгэрийг судлан цуглуулж, түүврийг эмхэтгэн бэлтгэж Говь-Алтай аймгийн “Алтайн хөгжил” сонины үйлдвэрт Далан худалч бэлэн Сэнгэ (1969), Бадарчин Баадайн инээдэмт паян (1970) хошин яриа үлгэрийн түүврүүдийг эмхэтгэн хэвлүүлжээ.
Мөн монгол ардын тууль “Гэсэр”, “Жангар”-ыг судлан орчин цагийн монгол хэлний шүлгийн хэлбэрээр өсвөр үе хүүхдийн зохиол болгон бэлтгэсэн байна.
Хөдөө аж ахуйн нэгдэлжих хөдөлгөөн үүсч байсан үеийн амьдралыг харуулсан “Гэрэл”, “Шуурга” туужууд, “Шинэ одны гэрэл” дурдатгалууд, “Галууны дэгдээхэй” хүүхдийн зохиолын түүвэр, “Нэгэн зургийн учир”, “Тэрэгчин” туужууд, “Говийн сайхан Гоогормаа”, “Худгийн Дэмбээ”, “Онгоц газардав” өгүүллэгүүд зэрэг олон зохиол бүтээлүүдийг туурвижээ.
Мөн Эзэн Чингис хааны талаар судлаачдад асуудал дэвшүүлсэн “Чингисийн гурвалжин” (1989), “Чингис хааны хар цагааны дэнс” (1991) нийтлэлүүдийг бичжээ. Ахмад зохиолч Д.Сүрьяад 1992 онд Ч.Лодойдамбын нэрэмжит шагналын олгожээ.
Улс нийгэмдээ тасралтгүй 50 жил ажиллахдаа Монголын залуучуудын эвлэлийн төв хорооны гишүүн, МАХН-ын XVI хурлын их хурлын төлөөлөгч, Ардын их хурлын депутат, Говь-Алтай аймгийн намын хорооны бага хурлын гишүүнээр 6 удаа, аймгийн АДХ-ын депутатаар 5 удаа, намын ээлжит их хурлын төлөөлөгчөөр 1 удаа сонгогдож байжээ.
Д.Сүрьяагийн туулсан дайчин замнал, хөдөлмөр бүтээлийг төр засгаас үнэлэн “Бид ялав” медаль, “Байлдааны медаль”, Ардын хувьсгалын 40, 50, 60 жилийн ойн медаль, “Алтангадас” одонгоор шагнажээ. 1974 онд Хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн цол хүртсэн байна.
Ахмад зохиолч Д.Сүрьяа нь өөрийн төрсөн нутаг Говь-Алтай аймгийн төв Алтай хотод амьдарч байгаад 1992 онд насан өөд болжээ.
Намтарыг бичсэн охин Сүръяагийн Цэцгээ