СЕРВАНТЕС М.
(1547—1616)
СЕРВАНТЕСИЙН АМЬДРАЛ УРАН БҮТЭЭЛ
Испанийн алдарт зохиолч Сервантес Мадридаас холгүй оршдог Энаресийн Алькала хэмээх хотноо 1547 оны есдүгээр сарын сүүлчээр ядуу тайж Родригогийн хүү болон төржээ. Ирээдүйн нэрт зохиолч бага залуу насандаа эмх цэгцтэй төгс боловсролыг эзэмшиж чадсангүй. Амьдрал, өөрийнх нь хурц хар ухаан хоёр түүний гол багш болсон байна. Сервантесийг бүр сурагч байх үед зохиолч болох авьяас билэг нь тодорч байжээ. 1569 онд анхныхаа хэдэн шүлгийг хэвлүүлсэн байна. Гэвч тэр онд залуу зохиолчийн аж амьдралд эргэлт гарч урт удаан хугацаагаар уран бүтээлийн ажлаас хөндийрчээ. Байдлыг ажвал Сервантесийнхан аж төрөхийн эрхэнд олон хот орноор бядан явж зүйл зүйлээр гачигдахын зовлонг бишгүй нэг үзсэн бололтой. Чухамхүү үүний улмаас хорин хоёр настай Сервантесийн өмнө ямар аргаар, хэрхэн амьдрах вэ? гэсэн асуудал тулгарчээ. Залуу зохиолч үетнийхээ нэгэн адил харийн газар нутагт байрлаж байсан Испанийн эзэнт улсын цэрэгт алба хаахаар шийдсэн байна. Тэр үед Испанийн эзэнт улс Европт асар уудам нутгийг эзэрхийлэн захирч байжээ.
Ийнхүү 1570 онд Сервантес Италид байрлаж байсан Испанийн цэргийн хороонд алба хаах болсон байна. 1571 оны аравдугаар сарын 7˗нд Сервантес, Испани. Италийн Холбооны флотын «Маркиз» хэмээх хөлөг дээр сууж Грекийн эрэг дэх Лепантын буланд тургийн далайн цэрэгтэй хийсэн тулалдаанд оролцон цээжээрээ хэд хэд шархдан улмаар зүүн гаргүй болжээ.
Их зохиолч Итали нутагт таван жил цэргийн алба хаахдаа Сэргэн мандалтын үеийн италийн соёлын баялаг өв уламжлал, тэргүүний дэвшилтэт үзэл санаатай танилцаж Дантегаас Ариосто, Тассо нарыг хүртэлх италийн нэрт яруу найрагч, соёл урлагийн суу билигтний өв тэгш баян бүтээлээс суралцан үзэл бодол, урлах авьяас билгээ баяжуулжээ.
1575 оны намар Сервантес Итали дахь испани цэргийн ерөнхий хамаандлагчийн магтаал сайшаал хүртэж цэргийн албанаас чөлөөлөгдөн «Нар» хэмээх хөлөгт суугаад эх нутгийг зорив.
Гэвч эх нутгаа үзэх хувь зохиолчид олдсонгүй. «Нар» хөлгийг Францын эрэг хавьд Марсель хотноо ойртож очих үед Алжирын далайн дээрэмчид довтлон хүчээр давамгайлан олзолжээ. Сервантес нөхдийн хамт умарт Африкт хүргүүлэн эхлээд далайн дээрэмчний толгойлогч Деле Мамын мэдэлд хоригдож байснаа нутгийн захирагч Гассан˗пашийн боолчуудын эгнээнд орсон байна. Нөлөө бүхий дээгүүр зиндааны хүмүүсийн сайшаал бичиг Сервантесээс олдсон учир цувдаг шунахай Гассан паш ахиухан төлөөс авч байж зохиолчийг суллахаар шийджээ. Зохиолч оргох гэж хэдэнтээ оролдсоны дээр үргэлж тэмцэлддэг байсан хэр нь ээлтэй өнгөрөөд байсны чухамхүү учир нь тэр билээ.
Сервантес харийн нутагт таван жил хоригдохдоо эр зориг, сэтгэл санаагаар шантарч мохсонгүй. Тэрээр хэсэг олзныхныг оргуулах ажлыг зохион байгуулж бослогын төлөвлөгөөг боловсруулахаас гадна Испанитай нууцаар харилцдаг байжээ. Эх эцэг нь Сервантесийн хамт олзлогдсон дүү Родригог нь 1577 онд худалдан авсны дараа өөрийг нь чөлөөлүүлэхийн тулд шургуу хөөцөлдөж эхэлсэн байна. Тэд буянтны байгууллагын тусламжтайгаар гурван зуун дукат (зоос) цуглуулж олзлогдсон хүмүүсийг эргүүлэн худалдаж авах ажлыг эрхэлдэг санваартны байгууллагын төлөөлөгчид гардуулжээ.
1580 оны есдүгээр сарын 19˗нд Сервантес чөлөөлөгдөн аравдугаар сарын 24˗нд Алжираас гарч хэд хоноод эх нутагтаа хүрэв.
Гэвч эх нутагтаа эргэж ирээд аж төрөхийн тулд дахин тэмцэж эхэлжээ. Сервантес нэлээд хугацаагаар цэргийн алба хааж Португалийг байлдан дагуулах аян дайнд оролцон дараагаар нь Умарт Африкт цэргийн шуудан хүргэгчээр ажиллаж байснаа 1583 онд Мадрид хотноо суурьшин «Галатея» гэдэг романаа 1585 онд бичиж гаргав. Энэ нь тэр үедээ уран зохиолын ихэд дэлгэрсэн төрөл болох «малчны» өгүүлэл байлаа. Ийм зохиолын баатрууд нь бодит байдлаас хөндий, уяхан сэтгэлтэй, гэнэн хонгор «малчин хархүү», «малчин бүсгүй» хоёр байдаг байв.
Гэвч зохиолч сүүл тийшээ «Малчны» романд шүүмжлэлтэй ханддаг болжээ. Энэ тухай тэр хэлэхдээ «Малчны роман бол ажилгүй амьтдыг зугаацуулах л гэж санаанаасаа аваад гоёж чимж бичсэн зүйл мөн» гэжээ.
"Галатея" роман нь хэдийгээр «малчны» сэдэвтэй ч гэсэн хөдөө нутгийн «малчдын» нүүр царайгаар баг хийсэн эгэл тариачдын жинхэнэ дүрийг бүтээснээрээ реалист өнгө аястай болсон байна.
1584 онд Сервантес хөдөө нутгийн хэр тааруухан чинээтэй язгууртан Саласар˗и˗Паласиосын охин Каталинатай гэр бүл болов. Энэ үеэс эхлэн жүжгийн зохиолч болохын авьяас билэг нь өрнөн «Алжир ёс» гэдэг эх оронч үзэл нэвт шингэсэн жүжиг туурвижээ. 1585 онд Сервантесийнхан Андалусын нийслэл Севильед шилжин суурьшив. Энэ үед урьдын адил тачиг мөчигхөн амь зуусаар байлаа. Англи улсын эсрэг аян дайнд мордохоор зэхэж байсан тэнгисийн цэргийн флотын хэрэглэх зүйлийг бэлтгэн нийлүүлэх төлөөлөгчийн албанд 1587 онд орсноор Сервантес Андалус нутаг даяар хэрэн хэсэж олон янзын авиртай хүн зон, сонин хачин явдалтай танилцах боломжтой болжээ. Ийнхүү испанийн ард түмний амьдрал ахуйтай танилцаж, ажиж мэдсэн зүйлээ хожим нь «Кихот ноён» гэдэг алдарт романдаа үр ашигтайгаар тусгасан байна.
Сервантес 1590 онд цэргийн арын албанаас гарч Гранад мужид татвар хураагчаар ажиллаж феодалын дарлалд нэрвэгдэн зүдэрч байгаа элгэн халуун зон ардынхаа амьдралтай улам сайн танилцжээ. Гэвч удалгүй энэ албанаасаа гараад зохион бүтээх ажлаа дагнан эрхэлж «Нуманси» гэдэг алдарт эмгэнэлт жүжиг «Ринконете Кортадильо хоёр» «Жөтөөрхүү Эстремадур» гэх мэт хэдэн сайхан туурь бичжээ. Эх оронч үзэл санаа нэвт шингэсэн «Нуманси» нь 1937 онд испанийн ард түмэн фашизмын эсрэг баатарлагаар тэмцэж эхлэх үед театрын тайзнаа дахин амилж нэг хоёрхон жилийн дотор олон дахин тавигдсан байна.
1605 оны нэгдүгээр сард их зохиолчийн алдарт бүтээл «Ламанчийн нарийн ухаант Кихот ноён» роман Мадрид хотноо хэвлэгдэн гарав. Хэвлэлийн газрын эзэн эл романыг төдийлөн амжилт олж чадахгүй биз гэж бодоод хуучирч элэгдсэн үсгээр, аанайхан цаасан дээр үг үсгийн алдаа ихтэй хэвлээд нэртэй цуутай зохиолчдын бүтээлийг уншиж эрхэшсэн нийслэлийнхнийг бодвол алс бөглүү далайн чанад дахь эзэмшил нутгийнхан илүү ойшоох байлгүй гэж бодсон тул ихэнх хувийг усан онгоцонд ачуулан холын нутаг руу явуулсан гэдэг.
Гэтэл «Ламанчийн Кихот ноён» худалдааны лангуун дээр тавигдсан даруй алга болж уншигчдын талархлыг хүлээснээр барахгүй 1605 ондоо таван удаа, дараачийн таван жилийн дотор дөрвөн удаа дахин хэвлэгдсэн байна.
Ийнхүү уншигчдын талархлыг хүлээсэн зохиолчийн урам сэргэж улмаар 1614 онд уул номын дэд ботийг бичих ажилдаа оржээ. «Кихот ноён» анх хэвлэгдэн гарснаас хойш гурван зуун жаран зургаан жил өнгөрөхөд сайх роман испаниар барахгүй дэлхийн олон орны үй түмэн уншигчийн дуртай ном нь болж улмаар дэлхий дахины дэвшилтэт соёлын санд испанийн ард түмний оруулсан нэг том хувь нэмэр гэгдэх болжээ.
Оросын сод билигт соён гийгүүлэгч В. Г. Белинский энэ зохиолыг өндрөөр үнэлэн: «Манай цоо шинэ урлагийн шинэ эрин үе «Кихот ноёноор» эхэлсэн юм. Энэ нь романы туйлын сайхны чиглэлд шийдвэртэй цохилт өгч түүнийг бодит үнэн рүү хандуулжээ. Үүнийг Сервантес шог маягаар төдийгүй уран сайхны гайхамшигтай сайхан аргаар хийжээ» гэж бичсэн байна.
Их зохиолч Сервантес «Кихот ноёны» тэргүүн ботийг хэвлэгдсэний дараа Мадрид хотноо шилжин суугаад 1613 онд "Сургаалтай туурь" гэдэг реалист шилдэг өгүүллэгүүд, 1614 онд "Парнаст аялсан нь" гэдэг шог найраглал, 1615 онд «Кихот ноёны» дэд ботийг тус тус хэвлүүлжээ.
Сервантес зүрхний ужиг өвчинд нэрвэгдэхийн зэрэгцээ насан турш элдэвт гачигдан явсаар 1616 оны дөрөвдүгээр сарын 23˗нд нас баржээ.
Эдүгээ бидний орос товч орчуулгаас дам орчуулан нийтэлж буй эл алдарт роман манай уншигчдын талархлыг хүлээх нь дамжиггүй гэж найдахын зэрэгцээ орчуулагч редактор хоёрын алдаж осолдсон зүйл байвал тэр бүхнийг тодруулан санал шүүмжээ ирүүлэхийг хүснэ.
Ш. Цэрэнрагчаа "Кихот ноён" Улсын хэвлэлийн газар 1972., номоос
Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь (3-р дэвтэр, 1988 он)-иос:
Сааведра Мигель де Сервантес бол дэлхийн уран зохиолд бүтээл нь мөнхөрсөн Испанийн Дахин сэргэлтийн үеийн энэрэнгүй үзэлтэн, их зохиолч юм. Хохь тайжийн хүү М. Сервантесийн туулж өнгөрөөсөн амьдрал нь адал
этгээд учрал тохиолдлоор дүүрэн билээ. М. Сервантес ядуу зүдүүгийн зовлонг багаасаа амсаж, найз нөхдийнхөө тус дэмжлэгээр их сургууль төгссөн боловч цэрэгт дайчлагдан Туркийн эсрэг дайнд оролцон, эр зоригоороо гайхагдаж явсан бөгөөд нэгэн удаагийн тулалдааны үед зүүн гараасаа салжээ. Цэргээс халагдаж нутаг буцах үедээ ахынхаа хамт далайн дээрэмчдэд баригдан, Алжирт боол болжээ. Хэдэн жилийн дараа мөнгөн төлбөр өгч байж суллагдаад Испанидаа ирэхэд, Туркийн эсрэг түүний баатарлагаар тулалдаж явсныг эзэн дээдэс нь хэдийн мартсан байв. Уран зохиол оролдож туршсан боловч мөнгө зоос хүрэлцэхгүйн эрхэнд татвар хураагчийн ажилд оржээ. Гэтэл үгээгүй ядуусаас алба татах нь М. Сервантест нэн хэцүү байв. Сүүлдээ мөнгө дутааж шоронд орсон байна. Шоронд байхдаа «Дон Кихот» алдарт романаа бичжээ. М. Сервантес 1613 онд «Нумансия» гэдэг эх оронч үзэл санаа бүхий эмгэнэлт жүжиг, мөн «Сургамжит тууриуд», 1615 онд «Персилес, Сихизмунда хоёрын тэнэсэн нь» зэрэг олон зохиол бичсэн боловч амьдралаас хол хөндий, зөвхөн уншигчдыг зугаацуулах төдий, утга учиргүй рыцарийн уран зохиолыг бут шүүмжлэн, испанийн ард түмний амьдралыг реалист байдлаар зураглан үзүүлсэн «Дон Кихот» романаараа дэлхий дахинд алдаршсан юм.
«Дон Кихот» романд адал явдалт рыцарийн романыг уншсаар төөрч мунгинан, өөрийгөө гавьяат үйл бүтээхээр хэрэн тэнэгч рыцарь цэрэг гэж үзэх болсон Алонсо Киханогийн ер бусын адал этгээд, зарим талаар өрөвдөн гашуудмаар учрал тохиолдлын тухай өгүүлдэг. Хүмүүс «миний, чиний» гэдэг үгийг мартан, цөм ах дүүс болоосой гэж Дон Кихот мөрөөдөн, шударга сайн зүйл хийхийг хичээнэ. Гэвч түүний олонд тустай сайн үйл бүтээх энэ оролдлого ямар ч бүтэлгүйгээр дуусна.
Дон Кихотын дүрийн энэ зөрчилт талын тухайд их шүүмжлэгч В. Г. Белинский энэ бол уул нь сайн үйл бүтээхээр заяагдсан боловч бодит байдалд баримжаагаа алдаж, хөөрхийлөлтэй байдалд орсон хүний дүр гэж бичсэн байдаг.
Романы эцэст Дон Кихот төөрөгдөл дэмийрлээсээ бүрэн салж, түүний зэвсэг баригч хиа, хэрсүү, ухаалаг Санчо Пансо нь олз олох урьдын сувдаг сэтгэлээ орхино. Санчо Пансо «Мужийн амбан сайдын ямба эдэлснээс, хадуур барьж явах нь над илүү зохино» гэж хэлж байна.
«Дон Кихот» роман Европын уран зохиолд үлэмж нөлөөлсөн билээ.
М. Сервантесийн энэ роман «Кихот иоён» нэрээр монгол хэлэнд орчуулагдсан юм.