“Хэрээ, шаазгай хоёрын хэлэлцсэн үгс” гэдэг энэ бяцхан зохиолыг Чойбалсан аймгийн Матад сумын үлгэрч Гочоо, Улаанбаатарын дэргэдэх Сэлбэ голын эхний цагдаа Лааган нараас олж авсан хоёр хуулбарыг нэгтгэж хэвлэлд бэлтгэв.
Германы эрдэмтэн Хайссигийн бичсэн нэг өгүүлэлд үзвээс жуулчин Свен Хединий монгол номын цуглуулбарын дотор “Хэрээ, шаазгай хоёрын хэлэлцсэн үгс” гэдэг зохиол байна хэмээмүй. Свен Хедин төв азиар арван есдүгээр зууны эцэст жуулчлан явахдаа тэр зохиолыг олж авсан ажгуу.
Утгын талаар хэлбээс “Хэрээ, шаазгай хоёрын хэлэлцсэн үгс”, Хайдав Хамбын “Хонь, ямаа, үхэр гурав хэлэлцсэн үгс”˗тэй адилаар лам нарын өрөвдөх сэтгэлгүйгээр амьтныг алж иддэгийг шүүмжилсэн баймуй. Чухамдаа лам нарын амьтан алж иддэгийг шүүмжилсэн төдийгөөр зогсохгүй лам нарын хэлдэг үг ба хийдэг ажлын зөрчил, лам нарын онол үйлдлийн зөрчлийг илрүүлээд лам нарын хомхой ховдгийг шүүмжилсэн санаа эдгээр зохиолд байх ажгуу.
Ц. Дамдинсүрэн
