Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 9-р бүлэг, Б. Ринчен гуай өөрийн намтраас дурсан ярьсан зүйлс. НАМЫН ТӨВ ХОРООНЫ ТУСГАЙ КОМИССТ ШИНЖЛЭХ УХААНЫ АКАДЕМИЙН ЖИНХЭНЭ ГИШҮҮН, ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УХААНЫ ДОКТОР, ПРОФЕССОР РИНЧЕН МИНИЙ ГУРВАН ҮЕИЙН ТҮҮХ
Цааш унших
Манай нэг нэртэй сэтгүүлч, доктор Ринченээс эрхэмлэдэг зан төрхийн тухай асуухад, “зусрыг мэдэхгүй, зоригтой шулуун зан төрхөд дуртай” гэж хариулаад, үргэлж санаж явдаг мэргэн үгээ “үхсэн ч үнэнчээр явсаар үх” гэсэн Чехийн Ян Хүсийн үгийг эш татаж яг энэ агшинд сэтгэлдээ буусан бадаг шүлэг бичнэ үү? гэхэд Өнгөт ертөнцөд сайхан газар олон бийӨлгий нутгаас минь сайхан газар үгүй.Эрдэм сурахад хэл бүхэн сайхан бий.Эх хэлийu минь гүйцэх сайхан хэл байхгүй гэж (”Залуучуудын Үнэн” 1970 № 54) хэлсэн байдаг. Эдгээр өчил бол их эрдэмтний амьдралдаа мөрдлөг болгон баримталсаар ирсэн чанд зарчим нь байлаа. Монголын ард түмэн Ринчен гуайг амьд ахуй цагаас нь аман зохиолын шог хошин баатар болгон ярилцсаар ирсэн бөлгөө. Гэхдээ далан худалчийн задгай алиалал дамшиглалаар бус, жинхэнэ үнэний төлөөх бэлгэдлийн дүрээр хэлэлцдэг асан ажгуу. Үнэхээр ч их эрдэмтэн маань аливаа нэг дутагдлын хажуугаар дуугүй өнгөрч байсангүй. Ялангуяа төрийг барьж, түмнийг удирдаж байгаа “эвэртэн тууртны” хийж буй болчимгүй бодлого, явуургүй явуулгыг улаан нүүрэн дээр нь хорстол ил хэлдэг шулуун шударга, гудиггүй нэгэн байв. Энэ нь нам төрийн удирдагчдын хэлсэн үг, хийсэн ажлыг үг дуугүй дагах хязгааргүй ноёрхол тогтсон нийгмийн үед, тэдэнд “доромжлол” мэт санагдаж, шударга эх оронч эрдэмтний эсрэг дайрч давшлах үзэл суртлын компани дэгдээж, түүнийг дарангуйлахад хүрдэг байжээ. Тийм компанит ажилд нам засгийн удирдагчдад Үнэнчээ харуулж, улмаар алдар нэр, албан тушаал, ашиг завшаан олж авах гэсэн зулгуйдагчид тэргүүн эгнээнд тодордог нь булзахын аргагүй баримт болон сонин хэвлэлийн хуудаснаа нэрс нь үлджээ... Номын гарчиг СОЁН ГЭГЭЭРҮҮЛЭГЧ, ШУДАРГА ЭХ ОРОНЧ ИХ ЭРДЭМТЭН ОРШИЛ Б. РИНЧЕН ГУАЙГ ДУРСАН ӨГҮҮЛЭХИЙН УЧИР
Цааш унших
ОРШИЛ Оросын их зохиолч Пушкин, 1799 онд төрөөд 1837 онд гашуудалтайгаар нас барсан юм. Түүний зохиосон «Ахмадын охин», «Дубровский», «Белькиний тууж», уянгын шүлэг, үлгэр зэрэг олон зохиол, монгол хэл дээр урьд орчуулагдаж гарсан байна. Пушкиний зохиосон «Евгений Онегин» гэдэг зохиолыг орчуулж хэвлүүлэв. «Евгений Онегин» Пушкиний хамгийн гол зохиол юм. Арван есдүгээр зууны эхний хагаст Орос орны нийгэмлэгийн байдал ямар байсан нь «Евгений Онегин» гэдэг романыг уншихад толь мэт тодорхой харагдаж байна. Орос оронд болж байсан соёл, эдийн засгийн хөгжил өөрчлөлтийг Пушкин мэргэн ухаан, хурц нүдээр нэвт харж байсан юм. Онегин, Татьяна нарын гарсан ноёдын байдал, дарлагдсан тариачдын нийгмийн байдлыг нарийн нягт, шинжлэх ухааны ёсоор бичиж гаргасан байна. Ийм учраас Маркс, эдийн засгийн тухай нэг зохиолдоо «Евгений Онегин»-оос эш татсан юм. Энгельс Оросын Даниельсонд бичсэн захидалдаа Адам Смитийн зохиолын дутагдлыг дурдаад, танай Пушкин үүнийг мэдэж байсан гэж бичсэн байна. Оросын их шүүмжлэгч Белинский «Евгений Онегин»-ыг Оросын амьдралыг үзүүлсэн нэвтэрхий толь гэж нэрлэсэн нь чухам онож хэлсэн үг болно. Оросын уран зохиолд энэ романы үзүүлсэн нөлөө гойд их юм. Энэ романд бичсэн дүр байдал нь одоо хүртэл олон уншигчдын сэтгэлийг хөдөлгөн долгилуулсаар байна. Элэгсэг сайхан сэтгэл, Орос орны байгалийн үзэсгэлэн, янз бүрийн орос хүмүүсийн дүр, зохиолчийн уран цэцэн үг, халуун зүрх энэ бүхэн уншигчдын зүрхэнд нэвтрэн шингэж байдаг юм. Энэ романд гарч байгаа хүмүүсийн азгүй явдлууд бол одоо, үеийн чөлөөт орны хүмүүст улам ч гүнзгийгээр ойлгогдож байна. Романы гол баатрууд бол алган дээр ирсэн жаргалыг атгаж чадалгүй алдсан байна. Яагаад ийм болов гэвэл тэр цагийн ахуй байдал, хүмүүсийн амьдрал, санаа сэтгэлийг гутаасан ноёдын эрхт ёс гай болжээ. Халуун сэтгэлтэй цэцэн ухаантай Онегин, үнэн хайр дураа илэрхийлсэн Татьяныг хүйтэн сургаалын үгээр яагаад няцаасан юм бэ? Татьяны ариун сэтгэл, амраг хайр, хүний эрхэм чанарыг Онегин яагаад олж мэдсэнгүй вэ? гэвэл Онегин, хүний үнэн сэтгэлд итгэхгүй эмэгтэй хүнийг тоомсорлохгүй, ихэмсэг зантай болж, амраг сэтгэлээр тоглож алиа зангаар мэхэлж, дээд язгууртны журмаар хүмүүжсэнээс болсон байна. Үй түмэн хүнийг эрх чөлөөгүйгээр дарлаж, хүнийг эрхэмлэн үзэхээ больсон ноён харьяатын нийгэмлэгийн муу нөлөө Онегинд аргагүй туссан байна. Татьяны дүрийг Пушкин их дотно, элэгсгээр бичиж гаргажээ. Татьяна бол зүй журмыг нарийн баримталдаг, янаг халуун сэтгэлтэй, амраг хүндээ бие сэтгэлээ хайргүй өгөх зоригтой ийм жинхэнэ орос эмэгтэйн шинжийг хадгалсан хүн юм. Сэтгэл булаам ийм эмэгтэйн дүрийг Пушкин анх гаргаж өгсөн байна. Сайхан сэтгэлтэй, төгс ариун журамтай энэ эмэгтэй, жинхэнэ жаргалыг олох ёстой доо гэж бодогдмоор байгаа юм. Гэтэл Онегины хүйтэн төмөр шиг сургаалыг сонссоноос хойш, Татьяна өөрийн заяаг өөрөө жолоодохгүй зөнд нь тавиад, итгэл найдвараа алдаж, амраг сэтгэлгүй байтал аргагүй нийтийн журмыг дагаж хадамд очсон байна. Худал хуурмаг, дарлал зовлонгоор дүүрсэн нийгмийн дотор, үнэн сэтгэл харилцан нийлж чадахгүй гэж Пушкин энэ романдаа ингэж үзүүлсэн юм. Онегин ганц сайн нөхрөө алаад зэрэг хэргэмтнийг дагаж тэдний санал хүслийг бишрэхгүй боловч, зэрэг хэргэмтний урсгалд туугдаж явах болов. Пушкин, 1825 онд болсон декабрийн хувьсгалын хүмүүсийн санаа сэтгэлийн үүднээс Орос орны байдлыг илэрхийлэн гаргаснаар барахгүй, үжирч хуучирсан харгис бурангуй хэвшлийг олон түмний өмнө нээж үзүүлсэн юм. Ганц амиа боддог Евгений Онегиныг харгис этгээдээс хамгаалахын хамт түүнийг Татьянын үгээр буруушаан зэмлэдэг байна. Энэ зэмлэл бол Пушкиний өөрийн үзэл санаатай тохирсон гэж хэлж болно. Онегин хэдийгээр ерийн ноёдоос давуу ухаантай сэргэлэн хүн боловч, түүхийн талаар нийгэмлэгт хэрэггүй «илүүдсэн хүн» юм. Яагаад ийм илүүдсэн хүн бий болов гэдгийг Пушкин түүхийн үүднээс тайлбарласан байна. Онегин дээд язгууртнаас хөндийрсөн бөгөөд олон түмэн ардаас бүр ч тасарсан хүн юм. Ийм учраас Онегин, нийгмийн дотор бүтээх үүрэггүй, тодорхой зорилгогүй болж, гунигтаа автагдаж илүүдсэн хүн болсон байна. Иймэрхүү хүн тэр үед олон байсны нийтлэг дүр нь Онегин болжээ. Ард олон ба үндэстний амьдралаас тасархай болсноос Ленский бас хоосон дэмий мөрөөдлийн хүн болжээ. Орос орны амьдралаас тасарсан Онегин ба гадаадад сурсан эрдэм ном, хуучин мөрөөдлөөр амьдарч явдаг Ленскийн өөдөөс Орос орны амьдралтай нягт холбоотой, жинхэнэ оросын сайн эмэгтэй Татьяныг эсэргүүцүүлэн үзүүлсэн байна. Татьяна сэтгэл амьдралаараа жинхэнэ орос хүн бөгөөд Оросын энгийн ардын үлгэр домогт дуртай даруу зантай, цэвэр ичимтгий эмэгтэй юм. Хөдөө хязгаарын энэ бүсгүй дээд тушаалын хүний эхнэр болоод, баялаг хөрөнгө, эрхэмсэг хүндлэл аль бүх зүйлийг олж авсан боловч хувирч гутсангүй баялаг-тансаг байдлаа Татьяна хайхрамжгүйгээр үзэж байна. Мөн романы эцсийн бүлгийн дотор Онегинд Татьяна хэлсэн хэдэн үгийг санавал энэ байдлыг тодорхой мэдэж болно. Жаргалтай баясгалантай шиг боловч дэмий хоосон энэ амьдрал нь Татьянад хуучирсан, гоёмсог баг бүрхүүл мэт санагдаж байжээ. Олныг мөлжиж, дарлан доромжилж, үүний хүчээр тансаг жаргалтайгаар амьдрах явдлыг Пушкин бүрхүүл баг гэж нэрлэсэн юм. Үүнээс уламжилж, Лермонтов нэг зохиолоо багт наадам гэж нэрлэсэн ба Лев Толстой «Сэхээрэлт» зэрэг зохиолдоо ноёд тайж нарын өөдгүй байдлын бүрхүүл багийг хуу татаж хаясан юм. Пушкин,. Оросын шинэ утга зохиолын хэлийг боловсруулж бойжуулж өгсөн юм. Хуучирсан үг өгүүлбэр, гадаад хэлний дуурайл зэрэг бичгийн хэлийг, ардын ярианы хэлнээс завсардуулж хөндийрүүлж байсан саадыг арилгаж, ард түмэнд ойлгогдох яруу сайхан хэлээр зохиолоо бичдэг байсныг бас тэмдэглэх хэрэгтэй юм. «Евгений Онегин» гэдэг зохиолыг Оросын яруу баялаг хэлээр бичсэн нь нэн ч бахдалтай байдаг. Бүх Зөвлөлт орон даяар бичиг үсэг мэдэх бөгөөд боловсролтой болсон одоо цагт Пушкиний зохиолыг бишрэн уншиж, Пушкиний хувь заяаг хайрлан дурсах болсон юм. Пушкиний эрдэнийн өвийг Зөвлөлтийн ард түмэн хүндэтгэн залгамжилж авсан юм. Пушкин ард түмнийг боолчлон дарлагч феодализм, капитализмын харгис ёсыг буруушаан эсэргүүцэж, эрх чөлөө мандуулахыг уриалан дуулж ирээдүйн чөлөө жаргалант ертөнцийг хүсэн мөрөөдөж байсан их шүлэгч юм. Пушкин зохиолдоо, Оросын ард түмнийг амьдрал байдлыг үзүүлэхээр барахгүй, дэлхий дахины олон үндэстний амьдрал байдлыг үзүүлж байсан юм. Үндэстний байдлыг нээн үзүүлэхдээ, нийт хүн төрөлхтний шинжийг олж хардаг байсан. Хаант Оросын дор дарлагдаж байсан олон аймгийн ард түмний сайн сайхан талыг олж хардаг байсан. Кавказын хүмүүсийн зориг зүрхтэй ба зочдыг хүндлэх ёсыг үзүүлж байсан. Цыган хүмүүсийн эрх чөлөөг эрмэлзэх сэтгэлийг онцлон тэмдэглэж байсан. Оросын доторх олон угсаатан соёлын талаар хоцрогдсон явдлыг төрөлхийн зүй гэж бодоогүй, харин тэд соёлыг хүртэж мандахад итгэж, одоогийн зэрлэг тунгус ч түүний зохиолын өвийг залгамжлах болно гэж байсан юм. Пушкиний зохиолыг монгол хэл дээр орчуулах ажлыг манай талийгаач зохиолч. Д. Нацагдорж гучаад оны үед амжилттайгаар эхэлсэн юм. Түүний орчуулсан олон шүлгийг ард олон бахдан уншсаар байна. Энэ завсар Пушкиний шүлэг ба үргэлжилсэн зохиолыг Оюун, Дэлэг, Пэрлээ, Гонгоржав, Ринчен, Цэдэнжав, Чимэд зэргийн зохиолч шүлэгч нар орчуулсаар, хэд хэдэн дэвтрийг хэвлүүлж гаргасан байна. Одоо Пушкиний гол том зохиол болох Евгений Онегиныг Ч.Чимэд орчуулсан нь нөхөр Чимэдийн уран бүтээлийн амжилт болохоор барахгүй, Монголын уран зохиолын амжилт юм. Урлагийн чанар, энэ орчуулгын чухам ямар болсныг манай уншигч нар өөрсдөө шүүж шийдвэрлэх болно. Оросын шүлгийг монгол хэл дээр ямар янзаар орчуулбал зохих тухай нэлээд туршлага гарч байгаа боловч нарийн журам, сонгодог жишээ гараагүй байна. Энэ талаар санаачилга оролдлого бүр, бидэнд тус нэмэр болно. Пушкиний «Евгений Онегин»-ыг орчуулж гаргасан явдал бол манай уншигч нараас Зөвлөлтийн ард түмний их соёлын өв уламжлалтай танилцахад чухал тус болох нь зайлшгүй. Монголын ард түмэн олон зуун жилээр хоцрогдсон харанхуй байдлаа халж, шинэ Монгол улсын шинэ соёлыг мандуулж байна. Үүнд Оросын ард түмний их соёл Зөвлөлтийн ард түмний бадрангуй соёлоос хүртэж эзэмших явдал их тусыг хүргэж байна. Зөвлөлтийн ба Оросын их зохиолч нарын зохиолыг монгол хэл дээр чармайн орчуулж байгаа бөгөөд түүнийг нийтээр бичиг үсэг мэдэх болсон манай ард түмэн бүр бахдалтай уншиж байна. Энэ чухал ажилд манай орчуулагч нар их зүтгэлийг гаргаж байна. Зохиолын санаа урлагийг гутааж бууруулахгүй, монгол хэл дээр буулгаж орчуулах явдал бол хэцүү бөгөөд сайхан ажил юм. Зохиолчийн уран санаа агуулгын эрдэнийг болхи үгийн булингарт хийж, бүрэг бараг болгохгүй, болор шил шиг тунгалаг хэвээр нь монгол хэл дээр буулгах явдал зохиолч орчуулагч нарын ариун үүрэг болно. Оросын сонгодог зохиол ба Зөвлөлтийн уран зохиолтой улам илүүгээр танилцах юм сан гэж хүсэж хүлээж байгаа Монголын уншигчдын эрмэлзэл бол цангасан хүн усыг хүсэхийн адил байна. Зөвлөлтийн ба дэлхий дахины соёлын их амжилт, шилдэг уран зохиолын булгийг Монголын уншигчдад нээж өгөх хэлний хэрмийн түлхүүр нь зохиолч, орчуулагч нарын гарт байна. Ийм учраас зохиолч орчуулагч нарын хүртээлт хөдөлмөрийг хүндэтгэж үзэхийн хамт чанар сайтай, өгөөмөр бүтээл гаргахыг шаардах нь зүй ёсны хэрэг юм. Ц. Дамдинсүрэн
Цааш унших
Андшейвски гэдэг орчин үеийн Польш зохиолчийн «Чандруу алмаас хоёр» гэдэг зохиолыг Польш хэлнээс арван зургаадугаар жарны улаан луу жилийн цагаан бар сараас эхлэн, үдэш оройн цагаар монгол уншигч олондоо зориулж, алжаалыг үл бодон орчуулж, Хотдоо эмнэлгийн газар эмгэг өвчнөө эмчлүүлэн хэвтэх завсар бичгийнхээ машин авч, орчуулгаа ахиулсаар, мөн Польш улсын Варшавын эмнэлгийн газар биеэ сувилуулах үес гараараа бичин орчуулсаар, нутагтаа буцаж ирээд, орой бүр машиндсаар, Октябрын хувьсгалын тавин есөн жилийн ойн өдөр бөгөөд намрын адаг шар нохой сарын харагчин гахай өдөр төгслөө. Чадан ядан хөрвүүлж, монгол аялгуунаа буулгасан үүгээр улс монголын минь уншигч нар, найрсаг ах дүү Польш улсын орчин үеийн зохиолоос сүүлийн их дайны төгсгөлийн үеийн байдлыг өгүүлсэн энэхүү «Чандруу алмаас хоёр» гэж өөдгүй юмыг үнсэн чандруугаар зүйрлэн, үүрд сайн сайхан юмыг эрдэнийн чулууны дотроос хамгийн хатуу гэж арабаар «алмаас» гэж нэрлэдгийг монгол хэлнээ мөн «алмаас» гэдэг түүгээр зүйрлэсэн энэ зохиолыг үзэж, Польш улсын зохиолын нэгэн зүйлтэй танилцан сонирхох аваас, эрдэм сурсныхаа ачийг ард түмэндээ номоор хариул гэж миний өтгөс багш нар монгол үсэг заахдаа сургаж байсныг санасаар буй миний залхуурахыг тэвчин, ядрахыг үл бодон өглөө орой оролдсон хэрэг минь бүтлээ гэж баясах болой. Б. Ринчен
Цааш унших
ЭХ ОРОН МАНАЙ ДУУ ТАГТАА ЦОЛМОН ДУУ ЗӨРӨӨГҮЙ ЗӨРҮҮД ХУНДАГЫН ДУУ ЗӨӨЛӨН ЦАГААН ГАРЫГ ЧИНЬ БАРИХЫН ТУЛД ХАЙРЫН ДУУ ХАВАР НАМАР ЯМАР НЭГЭН ШИНЭ БҮТЭЭЛД УЯНГЫН БАДГУУД БУМТАН ЖОЛООЧ НЬ ХЭН БЭ? НАЗЫМ ХИКМЕТЭД ААВЫН ЗАХИА НЭГ Л УЧИРТАЙ БИЗ ХУУЧИН ТАНИЛ НӨХӨРСӨГ ШОГ - Ринченд - Ц. Цэдэнжавт АХТААНД ӨВГӨН ПАРТИЗАНЫ ЯРИА ТҮҮДГИЙН ДЭРГЭД ТОГООЧЯВЪЯ МӨРӨӨДӨЛ САЛХИ ТЭНГИС ХОЁР ТЭНГИСИЙН ЭРЭГ ДЭЭР ЗУРГИЙН ОРОНД ҮҮР Дашзэвэгийн СЭНГЭЭ (1916-1959)
Цааш унших
М. Горький : Үлгэрийн тухай ШАХРИЯР ШАХЗЕМАН ХЭМЭЭХ АХ ДҮҮ ХОЁР ХААНЫ ҮЛГЭР ҮХЭР, ИЛЖИГ ХОЁРЫН ҮЛГЭР ХУДАЛДААЧИН БИРД ХОЁРЫН ҮЛГЭР АНХНЫ ШӨНӨ НЭГДҮГЭЭР ӨВГӨН ӨГҮҮЛРҮҮН: ХОЁР ДАХЬ ШӨНӨ ХОЁРДУГААР ӨВГӨН ӨГҮҮЛРҮҮН: ГУРАВДУГААР ӨВГӨН ӨГҮҮЛРҮҮН: ГУРАВ ДАХЬ ШӨНӨ ЗАГАСЧНЫ ҮЛГЭР АС˗СИНДБАД ХААНЫ ҮЛГЭР МУУ САНААТ ШАДАР САЙДЫН ҮЛГЭР ҮҮН ХЭРХЭН ЧУЛУУН БӨГСТЭЙ БОЛСОН ҮЛГЭР Гурван алимын үлгэр НУРУУГҮЙ ХҮНИЙ ҮЛГЭР (Ринчений орчуулга) ДУРЛАСАН ДУРЛУУЛСАН ХОЁРЫН ҮЛГЭР МЭНГЭТ АЛА˗АД˗ДИНЫ ҮЛГЭР ХАР СУМАН МОРИНЫ ҮЛГЭР МЭХТ ДАЛИЛА ЭМГЭН КАИРЫН ЗЕЙ˗БАК ХОЁРЫН ҮЛГЭР СИНДБАД ДАЛАЙЧНЫ ҮЛГЭР (Ринчений орчуулга) АБУ˗КИР, АБУ˗СИР ХОЁРЫН ҮЛГЭР ГУТАЛЧИН МАРУФИЙН ҮЛГЭР ШАХРИЯР ХААН ШАХРАЗАДА ХОЁРЫН ҮЛГЭР (төгсгөл) 1985 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Д. ДАШДАВАА: МАРКСИЗМЫН СОНГОДГУУД ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ Ф. ЭНГЕЛЬС: МАРКСЫН ЗОХИОЛЫГ ИНГЭЖ ОРЧУУЛЖ, БОЛОХГҮЙ ДЭЭ П. ЧОЙЖИЛ: В. И. ЛЕНИНИЙ НЭГЭН ЗОХИОЛЫН ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ ОРЧУУЛГЫН ОНОЛЫН АСУУДАЛД Р. ГҮРБАЗАР: НЭМЭРЛЭХ НЭГЭН САНАЛ Р. ГҮРБАЗАР: ДҮЙХ ГЭЖ ЮУ ВЭ? П. ХАСБААТАР: ЭРДЭМ НОМЫН НӨХДӨДӨӨ ХАРИУ БОЛГОХ НЬ Р. ГҮРБАЗАР: ОРЧУУЛГА, ОРЧУУЛГЫН СУДАЛГААНЫ ЗАРИМ АСУУДАЛ ӨВ УЛАМЖЛАЛ, ТҮҮХ Б. РИНЧЕН: К ИСТОРИИ ПЕРЕВОДА В МОНГОЛИИ Г. АКИМ: ОРЧУУЛГЫН ОНОЛЫН ДУРСГАЛТ БИЧИГ Д. ДЭМБЭРЭЛДОРЖ: ДОХИОНЫ БИЧГИЙН ТУХАЙ Л. ХҮРЭЛБААТАР: XIV ЗУУНЫ ҮЕИЙН ЯРУУ НАЙРГИЙН ОРЧУУЛГЫН УЛАМЖЛАЛААС ЦЭ. ШАРХҮҮ: НАНГИАДААС МАНЖИД ОРЧУУЛСАН ЗОХИОЛООС МОНГОЛ ХЭЛЭНД ОРЧУУЛСАН ЗАРИМ ЗОХИОЛЫН ТОЙМ Г. ОХИН: ХЯТАДЫН СОНГОДОГ ЗАРИМ РОМАНЫ МОНГОЛ ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙД ОРЧУУЛАХ ЭРДЭМ Ц. ХАСБААТАР: УРАН ЗОХИОЛЫН ОРЧУУЛГЫН ЧАНАРЫГ ЭРХЭМЛЭЕ А. ШАРХҮҮ: ОРОС ХЭЛНЭЭС ЯРУУ НАЙРАГ ОРЧУУЛЖ БАЙГАА АСУУДАЛД Ц. ГОМБОСҮРЭН: АНГЛИАС МОНГОЛ ХЭЛНЭЭ ОРЧУУЛАХ ОНОЛ, ПРАКТИКИЙН ЗАРИМ АСУУДАЛ С. ЦЭРЭНДЭНДЭВ: «ХУУРАМЧ НӨХДӨӨСӨӨ БОЛГООМЖЛОХЫН УЧИР» Ц. СҮХБААТАР: ДАЛАЙД ДУСАЛ НЭМЭР Ц. ДАНЗАН: НЭРЭЭС ЭХЛЭЭД Л... Ё. БАЯРСАЙХАН: МОНГОЛ ХЭЛНИЙ РЕАЛИЙГ ОРОС ХЭЛЭНД ОРЧУУЛСАН НЬ ТУРШЛАГА, ДУРСАМЖ, ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ Н. НАВААН-ЮНДЭН: ГАРАМГАЙ ОРЧУУЛАГЧ Д. ДАШДАВАА: АХМАДЫН СУРГААЛ Г. АМАР: ЭХЛЭН ОРЧУУЛАГЧДАД ЗӨВЛӨХ НЬ ОРЧУУЛГЫН ЗӨВЛӨЛИЙН ӨДӨРЛӨГИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ НОМ ЗҮЙ Д. ДАШДАВАА: 1984 ОНД БНМАУ-Д ХЭВЛЭГДСЭН ОРЧУУЛГЫН ХОЛБОГДОЛТОЙ ГОЛ ӨГҮҮЛЭЛ, НОМ ТОВХИМЛЫН ЖАГСААЛТ 1988 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
ОРШИЛ М. ГОРЬКИЙН ЗАХИДАЛ МОНГОЛЫН БҮРЭН ЭРХТ ТӨЛӨӨЛӨГЧ ЭРДЭНЭБАТХААНД I ӨВ УЛАМЖЛАЛ Ц. ШҮГЭР: «МЭРГЭД ГАРАХЫН ОРОН НЭРТ ТОГТООСОН ДАЯГ ОРШИВ» Д. ЦЭРЭНСОДНОМ: ОРЧУУЛГЫН ЗОХИОЛЫН ӨВ УЛАМЖЛАЛААС Д. БАНЗРАГЧ, Л. ЛУВСАНЧҮЛТЭМ: ДАНЖУУРЫГ ОРЧУУЛСАН ТУХАЙ ӨГҮҮЛЭХ НЬ Г. РИНЧЭНСАМБУУ: МАНАЙД УРАН ЗОХИОЛЫН ОРЧУУЛГА ХӨГЖСӨН ТУХАЙД Нэг. Бяцхан түүхХоёр. Шинэ үеийн орчуулгын байдал Гурав. Уран зохиолын орчуулгыг сайжруулах бодлогоБ. РИНЧЕН: СССР, АРДЫН АРДЧИЛСАН ОРНЫ ХИЙГЭЭД ДЭЛХИЙ ДАХИНЫ ДЭВШИЛТ УТГА ЗОХИОЛ, УТГА ЗОХИОЛЫН ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ II ОРЧУУЛАХ ЭРДЭМ Ц. ДАМДИНСҮРЭН: ОЛЕГ ЦЭЦНИЙ ОРЧУУЛГЫН ТАЙЛБАР Б. РИНЧЕН: ШҮЛЭГ ОРЧУУЛАХ ЭРДЭМ Б. РИНЧЕН: ЗОХИОЛЧ ОРЧУУЛАГЧ БОЛОХОД ЮУ ХЭРЭГТЭЙ ВЭ? Ц. ХАСБААТАР: ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ ХЭДЭН ҮГ III ОРЧУУЛГЫН УРАН ЧАДВАР ХЭЛ НАЙРУУЛГА (ДУГУЙ ШИРЭЭНИЙ ЯРИА): Ц. ХАСБААТАР Б. РИНЧЕН Н. ЖАМБАЛСҮРЭН Б. ЯВУУХУЛАН Ц. ШҮГЭР С. БАДРАА Т. СОДНОМДАРЖАА Б. ЭНЭБИШ IV ТЭМДЭГЛЭЛ Д. ДАШДАВАА: ҮНДЭСНИЙ ОНЦЛОГ БҮХИЙ ҮГ, ХЭЛЦ ҮГИЙГ ОРЧУУЛАХ НЬ ЧОЙ. ЛУВСАНЖАВ: ОРЧУУЛАГЧ НАР АНХААРУУШТАЙ ГУРВАН ЗҮЙЛ БА ОЛШИРВОЛ БАРАГТАЙХАН ОРЧУУЛГА Л. МАНЛАЖАВ: ОРЧУУЛГЫН АСУУДАЛ ХЭЛ БИЧИГТ ХОЛБОГДОХ ТУХАЙ ТОВЧХОН Ү. НЯМДОРЖ: ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ ХЭДЭН ҮГ Т. ОЧИРБАТ: УРАН ЗОХИОЛЫН ОРЧУУЛГА, УРАН БҮТЭЭЛ V ШҮҮМЖ Ж. БАДРАА: ОРЧУУЛГЫН ХЭЛ НАЙРУУЛГЫГ САЙЖРУУЛАХ АСУУДАЛД Н. ЖАМБАЛСҮРЭН: ОРЧУУЛГЫН ХЭЛНИЙ ТУХАЙ X. ПЭРЛЭЭ: БАГАЧУУДЫН УНШИХ ОРЧУУЛГЫГ БАЗААЖ ХИЧЭЭЕ Ц. ХАСБААТАР: НЭГЭН ДУУЛИЙН ОРЧУУЛГА Ц. ХАСБААТАР: ГАЙ ГАЗАР ДОРООС, ГАХАЙ... НОМОН ДОТРООС VI ДУРСАМЖ Д. ЦЭДЭВ: ОРЧУУЛАГЧИЙН ЭРЭЛ Б. РИНЧЕН: ГОРЬКИЙН ЗОХИОЛООС АНХ ОРЧУУЛСАН МИНЬ Д. ЦЭДЭВ: БУУРЛЫН ҮГИЙГ СОНСВОЛ... Д. ЦЭДЭВ: СОНИРХОН БОДСОНЫ УЧРЫГ СУРВАЛЖИЛБАЛ... X. ПЭРЛЭЭ: ПУШКИНЫ НЭГ ШҮЛГИЙГ МОНГОЛЧИЛСОН НЬ (ӨЧҮҮХЭН ТЭМДЭГЛЭЛ) X. ПЭРЛЭЭ: ИГОРИЙН ЦЭРЭГЛЭСЭН ТУУЖИЙГ ОРЧУУЛСАН ТУХАЙ БЯЦХАН ДУРСАМЖ VII “УРАЛДААН” Б. ЭНЭБИШ: ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААНЫ ДҮН Б. РИНЧЕН: САЙХАН САНААЧИЛГА, СУРГАМЖТАЙ ДҮН VIII НОМ ЗҮЙ АРДЫН ЗАСГИЙН ЖИЛД ОРЧУУЛГЫН ТАЛААР ГАРСАН ГОЛ ӨГҮҮЛЛИЙН ЖАГСААЛТ12 1972 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл Тайлбар
Цааш унших
Монголын соёлын үнэт нандин өв болсон зохиол бүтээл олон байдаг. Үүний нэг нь хуучин цагийн монгол түүхч нарын дотроос XVII зууны эхэн үеийн түүхч Лувсанданзаны зохиосон "Алтан товч" хэмээх зохиол юм. Энэ зохиолыг тус улсын Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн анхны дарга, эрдэмтэн Жамьян, монголын зүүн аймгийн Еншиебү овгийн нэгэн тайжаас 1926 онд олж авчээ. Үүнийг Лувсанданзаны Алтан товч буюу Лу. Алтан товч гэж нэрлэдэг. Лу. Алтан товчид Нууц товчооны 12 бүлгээс 6 дугаар бүлгийн эцэс, 7 дугаар, 8 дугаар хоёр бүлэг бүхлээрээ байхгүй, 12 дугаар бүлгийн эцэс байхгүй боловч, түүнээс бусад Нууц товчооны бүлэг, зүйлүүд цөм байна. Нууц товчоо бүгд 282 зүйл болохоос Лу. Алтан товчид 234 зүйл нь байна. Нууц товчоонд байхгүй сонирхолтой мэдээ Лу. Алтан товчид нэлээд байна. Жишээ нь: Алтан товчид, Хоталаг хаан болгов. Хадаганыг тайши болгов гэж бичсэн байна. Гэтэл Нууц товчоонд Хадаганыг тайши болгосон тухай юу ч өгүүлсэнгүй. Лу. Алтан товчид, Амбагай хаан, татаар нарт баригдсаны дараа хэнийг хаан болгохыг хэлэлцэхэд Хүдэй сэцэн гэдэг хүн олон үг шүлэглэн хэлсэн байна. Гэтэл энэ нь Нууц товчоонд байдаггүй. Нууц товчоонд Есүхэй баатар нас эцэслэхэд Тэмүүжиний гашуудсан тухай бараг дурдсангүй. Харин Лу. Алтан товчид энэ тухай тусгай шүлэг бичсэн байна. Нууц товчоонд Бардан баатрын гэргийн тухай огт дурдаагүй байхад Лу. Алтан товчид тодорхой бичсэн байдаг. Мөн өнчин хөвүүн Чингисийн есөн өрлөгтэй сэцэлсэн зэрэг Нууц товчоонд байдаггүй, олон зүйл Алтан товчид бий. Нууц товчоонд байдаггүй, Лу. Алтан товчид байдаг эдгээр мэдээ нь Рашид-ад-диний түүхэнд байдаг байна. Энэ явдал нэгд, Лувсанданзанд Нууц товчооны бүрэн сайн эх байсныг үзүүлж байна. Хоёрт, Рашид-ад-диний хэрэглэсэн монгол эвхмэл бичгүүд ба Лувсанданзаны хэрэглэсэн түүх бичгүүд нэг гаралтайг үзүүлж байна. Сүүлийн үед олдсон Нууц товчооны уйгур үсгийн эх бол Лу. Алтан товч мөн. Энэ Алтан товчийг 1937 онд Улаанбаатарт 2 дэвтэр болгож хэвлүүлжээ. Доктор Ринчен, 1934 онд Лу. Алтан товчийн дотроос шүлгүүдийг түүвэрлэж, "Монгол хэлбичгийг сайжруулах бодлогын өгүүлэл" гэдэг сэтгүүлийн 7 дугаарт хэвлүүлжээ. Одоогоос 300 гаруй жилийн өмнө зохиогдсон энэхүү зохиолын хэл найруулга нь одоогийн монгол хэлнээс нэлээд өөр байсан боловч өөрийн ойлгоогүй зүйлийг элдэв ном судраас лавлан уншсаар монголын түүх-уран зохиолын ховор энэ бичгийг өргөн олон уншигчдад зориулан одоогийн ярианы хэлэнд буулгаж хэвлүүлэхээр зориг шулуудан ажиллав. Энэ ном эрдэм шинжилгээний чанартай олигтой бүтээл болж чадаагүй, зөвхөн миний мэт сонирхон уншигчдад өөрийн үндэсний дурсгалт бичгийг танилцах төдий хэрэгцээтэй юм. Чухам энэ хэрэгцээг нь хангавал миний өмнөө тавьсан зорилго биелэгдэх нь тэр ээ! Энэ ном доторх зарим үгэнд өөрийн тайлбарыг дөрвөлжин хаалтад, Лу. Алтан товчид байсан тайлбарыг дан хаалтад, Нууц товчооноос авсан тайлбарыг дөрвөлжин хаалт дотор Н. Т. үсэгтэйгээр бичиж тайлбарласан болохыг дурдъя. Үүнд алдсан ташаарсан зүйл олон байгаа нь эргэлзээгүй бөгөөд эрдэмтэн сэхээтэн олон нөхөд улмаар засамжлан залруулах буй заа. Ц. Шагдар
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 1-р бүлэг, Ринчен гуайн намтар түүхтэйгээ холбож хүүрнэсэн дуртгалууд. Номын гарчиг: АРДЫН ЗАСГИЙН АНХДУГААР НААДАМ НОЁДЫН ТӨР ӨНГӨРЧ, АРДЫН ТӨР МАНДСАН ЭРИН ОДОНЪУУЛЫН МУУХАЙ ЗАНТЫГ ЯАЖ БАРЬСНЫГ СОНССОН МИНЬ ЗӨВЛӨЛТ УЛСЫН АНХНЫ ЭЛЧИН ТӨЛӨӨЛӨГЧ ИРСЭН НЬ НЭХЭН САНАХАД НЭЭРЭЭ БАЯРЛАМААР ҮҮСЭХЭЭСЭЭ ЗӨВЛӨЛТИЙН ЭРДЭМТЭНТЭЙ ХОЛБООТОЙ СҮХБААТАРТАЙ УУЛЗСАН МИНЬ НИЙСЛЭЛИЙН АНХНЫ ЭМИЙН САНГИЙН ЭРХЛЭГЧ АНХНЫ ХАНЫН СОНИН ГАРГАСАН МААНЬ ШИНЭ ЦАГИЙН АНХНЫ ДУНД СУРГУУЛЬ ХЭВЛЭЛИЙН КОМБИНАТЫН ХАЖУУГААР ӨНГӨРӨХӨД - Шинэ байшинд шинэ машинтай болохыг нь үзлээ - Үйлдвэрийг улсын хэвлэл болохыг үзлээ - Улсын хэвлэлийг газар хөсөртэй болголоо 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 2-р бүлэг, Ринчен гуай зохиол бүтээлээ хэрхэн туурвиснаа хүүрнэсэн дуртгалууд. Гарчиг: НЭГДСЭН ТӨЛӨВЛӨГӨӨТЭЙ АЖИЛЛААД ҮЗВЭЛ ЯМАР БОЛ? МАНАЙ АСУУЛТЫН ХАРИУ “ЗОРЬСОНДОО ЗОГСОЛГҮЙ БҮТЭЭМҮЙ, БИ” НАЙРУУЛАЛ БИЧИЖ БАЙСАН МИНЬ ЭРДЭМ СУРГАСАН ЭХ ОРОН АРД ТҮМЭНДЭЭ АЛДАРТ ТУНХАГ МОНГОЛ ХЭЛЭЭР ГАРСАН НЬ 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 3-р бүлэг, Ринчен гуайн Монгол хэл, найрлага зүйн холбогдолтой өгүүллүүд. ГАРЧИГ ҮГИЙН УТГА УЧИР 1. Үгийн утгын асуудал 2. Үгийн утгын гол нь 3. Нэр томьёо, жирийн үг хоёрын ялгаа 4. Үгийн бодитой хийсвэр хоёр зүйлийн утгын учир 5. Үгийн утга өөрчилдөг учир 6. Үгийн сан дахь шинэ хуучин зүйлийн учир 7. Үгийн сан дахь өөр бусдын үгийн учир 8. Идиом гэдэг холбоо үгийн учир ХЭЛЭЭ ХАЙРЛАН ЭНХРИЙЛЖ, ҮГНИЙ БОЛОВСРОЛЫГ ЭРХЭМЛЭЕ БИЧИГ ҮСГЭЭ БОЛОВСОН БОЛГОХ ХЭРЭГТЭЙ УЛСЫН НЭР ТОМЬЁОНЫ КОМИСС БАЙДАГ ЮМ ШҮҮ МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН МЭРГЭЖИЛ ГЭЖ БАС СОНИН САЙХАН ЗҮЙЛ БИЙ! ҮСЭГ ХУРААХЫН УЧИР ҮГ НАЙРУУЛГЫГ НЬ ХУРЦ ТОД БОЛГОВОЛ ЗҮЙТЭЙ ЗӨВ БИЧИХ ЗҮЙ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮНДЭСТЭЙ БАЙХ ЁСТОЙ НИЙЛМЭЛ ҮГ ХАМ БИЧИГ ЗҮЙ ХҮН ТӨРӨЛХТНИЙ СОЁЛЫН ГУРВАН ИХ ХҮРЭЭ БИЧГИЙН ХЭЛ ХОЁР НЭР ТОМЬЁО ХЭЛНИЙ БОЛОВСРОЛЫН УЧИР СЭТГЭХҮЙ БОЛОВСРООГҮЙН ҮЗЭГДЭЛ ҮГ НАЙРУУЛГЫН УЧИР ЭХ ХЭЛЭНДЭЭ Э3ЭН БОЛЪЁ УТГЫН ӨВГӨН ҮГСИЙН ТАЯГ ТУЛМУЙ ЗОХИОГЧИЙН ҮГ НАЙРУУЛГЫГ ЭВДЭХГҮЙГ ХИЧЭЭХ НЬ Зөвлөлтийн найруулан эрхлэгч хянан тохиолдуулагчийн сайхан туршлагаас ТАРИГ
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 4-р бүлэг, Ринчен гуайн бичсэн улс төр, утга зохиол, урлаг соёлын хүмүүсийн тухай дурсамж, хөргүүд. Гарчиг: ГУСТА ФУЧИКОВТОЙ УУЛЗСАН МИНЬ ЗӨВЛӨЛТИЙН УТГА ЗОХИОЛЫГ ХЭРХЭН ҮНЭЛДЭГ, АНХ ХЭРХЭН ТАНИЛЦАЖ СУРАЛЦСАН БЭ? ГЭСЭН АСУУЛТАД Б. РИНЧЕН ГУАЙ ДООРХ ХАРИУЛТ ӨГЧЭЭ ГАЛИДАСЫН“ҮҮЛЭН ЗАРДАС”-ЫН ТУХАЙ АЯЛГУУ МЭДЭХ НӨХӨР БОРЖИГИН НАЦАГДОРЖ АЖИЛЧИН АНГИЙН ҮЛЭМЖИЙН ИХ ДУУЧ САРТВААХЬ ЛЕНИН 3ӨВЛӨЛТИЙН ЗОХИОЛЧДООС СУРАЛЦСАН МААНЬ МОНГОЛ УНШИГЧДЫН ДОТНЫН ХҮН 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 4-р бүлэг, Ринчен гуайн бичсэн билиг зүйн сэдэвт өгүүлэмжүүд. Гарчиг: АРДЫНХАА ХӨГЖМИЙН БАЯЛГИЙГ ХЭРЭГЛЭЕ ҮЗЭСГЭЛЭН ҮЗЭЭД СЭТГЭЛД ОРСОН НЬ АРДЫН СПОРТЫН УЧИР ХIII ЗУУНЫ МОНГОЛЫН ТҮҮХИЙН ЧУХАЛ БИЧИГ МОНГОЛ АРДЫН САЙХАН ГАР УРЛАЛ МОНГОЛЧУУДЫН ӨНГӨТ СҮҮДРИЙН ЖҮЖИГ, ХҮҮХЭЛДЭЙН ЖҮЖГИЙН УЧИР МОНГОЛЧУУДЫН ШУУДАН, ШУУДАНГИЙН ТЭМДГИЙН УЧИР (1958) МОНГОЛ АРДЫН ГОЁЛ ЧИМГИЙН ХЭЭ УГАЛЗ МОНГОЛЧУУДЫН БҮЖИГ НААДАМ ЭСПЕРАНТО ХЭЛ СЭТГҮҮЛИЙН УУГАН ЭРХЛЭГЧИЙН СЭТГЭГДЭЛ АРДЫН АМАН ЗОХИОЛЫН ЗҮЙЛЭЭС МАНАЙ АРДЫН ТУУЛЬС “НОГООН ДАРЬ ЭХИЙН МИШЭЭЛ“ ЁСТОЙ ЮМ ЁСООРОО БАЙХ ЁСТОЙ ЛУВСАН ХУУРЧИЙН АЭРОПЛАН “ЭСМЕРАЛДА” МОНГОЛ БҮЖГИЙН ЖҮЖИГ ХҮРЭЭЛЭНГИЙН ТАЙЗНАА ДУНДАД ЭРТНИЙ МОНГОЛЫН ТУХАЙ ХОЁР СОНИН БИЧИГ ХУВЬСГАЛЫН АНХНЫ УХУУЛАХ ЗУРАГ (дуртгал) МАНАЙ УТГА ЗОХИОЛЫН ЦОГ БАДАРТУГАЙ! 150 НАСТАЙ ИХ СУРГУУЛЬ ЗӨВЛӨЛТИЙН УТГА ЗОХИОЛЫГ ХЭРХЭН ҮНЭЛДЭГ, АНХ ХЭРХЭН ТАНИЛЦАЖ СУРАЛЦСАН БЭ? УНГАР УЛСЫН МОНГОЛЫН СУДЛАЛ УРАН ЗУРААЧИЙН ТАЙЛАН МОНГОЛЫН ХЭЭ УГАЛЗ МОНГОЛЫН УТГА СОЁЛЫН ТУХАЙ ХОЁР НОМ ОРЧИН ҮЕИЙН МОНГОЛЫН УРАН ЗОХИОЛЫН ТОВЧ ТҮҮХИЙН ТУХАЙ СОЁНБА ТЭМДЭГ БОЛ МОНГОЛЫН ЭРХ ЧӨЛӨӨ, ТУСГААР ТОГТНОЛЫН АЛДАРТ САЙХАН БИЛЭГ ТЭМДЭГ МӨН МОДНЫ ГАЙХАМШИГ САРАН ХӨХӨӨ 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Гарчиг: МОНГОЛ ЦАГААН САРЫН УЧИР АЛМАСЫН УЧИР ТҮҮХИЙН ДУРСГАЛТ ЗҮЙЛИЙГ САХИН ХАМГААЛУУШТАЙ МОНГОЛ АРД УЛСЫН ХАМНИГАН ҮНДЭСТЭН Хувьсгалын өмнөх хамниганы тухай мэдээ Хувьсгалын үеийн мэдээ Хамниган үндэстний овгийн тухай Хамниган хэл аялгууны тухай Резуме ОЛНЫ ТУСЛАМЖААР БҮТЭХ АТЛАС УГСААТНЫ СУДЛАЛ, ХЭЛНИЙ ШИНЖЛЭЛИЙН АТЛАСТ БИЧИГТЭН ОЛНЫ ТУСЛАЛЦАА ХҮСЭХ НЬ УНШИГЧ ОЛНООС ХҮСЭХ ЗҮЙЛ ТҮМНИЙ ТУСЛАМЖ ХҮСНЭ ТҮМЭНДЭЭ ТАЛАРХАН ХҮСЭХ НЬ ЗАХИДАЛ ХАРИЛЦААНЫ БОЛОВСРОЛ ЧУХАЛ БОЛЖ БАЙНА УРАГ ТӨРЛИЙН УЧИР “ШИНЖЭЭЧ” ТАРВАГА СОНИН СҮЛД РИНЧЕН ДОКТОР СОЁЛЫН ТУХАЙ ХУУЧИЛСАН НЬ (Профессор Д. Цэндийн хувийн архиваас... ) Нэгэн авьяаслаг зураачийн тухай [1970-ХI-2] Соёлын өвийг хог хэмээн үзсэн тухай Эрдэнэзуу хийдийн нэгэн үзмэрийн тухай Богд хааны дунгаряйчилын тухай Нэгэн угийн бичээсний тухай (1973-III-28) Цэвээн гуайн цуглуулгын тухай РИНЧЕН ДОКТОР: БОГД ХААНЫ ТУХАЙ Нэг. Наймдугаар Богдыг Монголд залсан тухай хууч яриа Хоёр. Богдын эх дагинын тухай хууч яриа Гурав. Богдын тамгыг хийлгэсэн тухай хууч яриа. ЁЛКА ГЭЖ ШАШНЫ ЮМ БАЙСНАА СОЁЛЫН ЮМ БОЛДОГ БАЙНА МОНГОЛЫН БӨӨ МӨРГӨЛИЙН ТУХАЙ Хөвсгөлийн монгол хотгойдуудын даян дээрхийн онгон шүтээн ФРАНЦИЙН СЭТГҮҮЛЧИДТЭЙ ХИЙСЭН ЯРИЛЦЛАГА ДАЙНД МОРДОХЫН ӨМНӨ МОНГОЛЧУУД ДАЛНЫ ЯСААР, РОМЧУУД ТАХИАНЫ ГЭДСЭЭР МЭРГЭЛДЭГ БАЙЖЭЭ СҮНС НИЙГМИЙН БАЙГУУЛАМЖТАЙГАА ХАМТ ОРШДОГ ГЭЖ ҮЗДЭГ ЭРЧ ХУРД ТЭДНИЙ АХУЙ АМЬДРАЛД БАЙНГА НӨЛӨӨЛЖ БАЙСАНШАРИЛ ХЭНТИЙ ХАНЫ ХАА НЭГТЭЭ Л БАЙГАА 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Ринчен багшийн таалал төгссөн тэр хавар сэтгэл минь гунигаар харанхуйлж үзгээ авах агшнаа л Их эрдэмтнийг таалал төгссөн өдөрЭнэ хорвоогийн нар хүртэл олдож өгөхгүй зовоочихлооЭрдэмгүй тэнэгүүд, элдэвтэй мунхгууд лЭгшин зуур баясаж түрхэн зуур жаргалаа дааАлдраа орхиод явчихсан тэр хүний хойноосАрван дөрөвний ерөөлийн цэдэр бүрээн дуу хадаж байлааАхиад ирэхгүй ээ, та нарт олдох нь өнгөрсөөн гэжАлсын уулын оройд цас гялалзаж байлаа гэсэн мөр бадгууд цаасан дээр буусан юм.
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 7-р бүлэг, Ринчен гуайн хүүхэд залууст хандаж зааж сургасан өгүүллүүд. Гарчиг: ЭРДЭМ СУРАХАД ХАТУУЖИЛ ХЭРЭГТЭЙ ЭРДЭМ БОЛОВСРОЛ, ХИЧЭЭНГҮЙ ХӨДӨЛМӨР ИХ ШААРДЛАГАТАЙ БОЛЛОО МОНГОЛЫН ЗА - АНДГААР БУЙ ЗАА ХҮН БҮР САНУУШТАЙ УЛС МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУД ЭРДЭМТЭЙ БАЙХ ЁСТОЙ САРХАД САЙХАН Ч ЁС ЭРХЭМ ИХ ГОВИЙН ЭЗЭН БОЛОХ ХҮН 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 8-р бүлэг, Б. Ринчен гуай монгол бичиг үгсийн талаар хэрхэн санаа тавьж байсныг энд өгүүлнэ. Н. С. ХРУЩЕВТ БИЧСЭН ЗАХИДАЛ БНМАУ-Д СУУГАА ЗСБНХУ-ЫН ЭЛЧИН САЙД НӨХӨР В. М. МОЛОТОВТ ЗСБНХУ-ЫН ГЯЯ-НЫ АЛС ДОРНОДЫН ХЭЛТСИЙН ЭРХЛЭГЧ НӨХӨР М. В. ЗИМЯНИН ТАНАА МОЛОТОВООС (нууц) Ю. ЦЭДЭНБАЛД БИЧСЭН ЗАХИДАЛ РИНЧЕН ГУАЙТАЙ ХИЙСЭН ЯРИЛЦЛАГА (1970) АРД ТYМНИЙХЭЭ НЭРИЙГ НЭРЛYYЛЭГТҮН! Б. РИНЧЕНИЙ АВСТРАЛИЙН ЭРДЭМТЭНД ИЛГЭЭСЭН ЗАХИДАЛ 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Хас Г. Ловорын эмхэтгэсэн “Монголын за - андгаар буй за” номын 10-р бүлэг, Б. Ринчен гуайд тулгаж байсан гэм зэм, болон сүүлд зохиолчийг алдаршуулах талаар НТХ-ноос авсан зарим арга хэмжээ зэргийг “Ринчений ял зэм ба цагаадал” бүлэгт оруулжээ. ЗОХИОЛЧ Б. РИНЧЕНИЙ ЗАХИДАЛ МАХН-ЫН ТӨВ ХОРООНЫ НЭГДҮГЭЭР НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА, БНМАУ-ЫН АИХ-ЫН ТЭРГҮҮЛЭГЧДИЙН ДАРГА НӨХӨР ЦЭДЭНБАЛ ТАНАА МАХН-ЫН ТӨВ ХОРООНЫ НЭГДҮГЭЭР НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА НӨХӨР Ю. ЦЭДЭНБАЛ ТАНАА ДОКТОР Б. РИНЧЕНИЙ СҮҮЛИЙН ҮЕИЙН ЗОХИОЛУУД ДАХЬ ЗАРИМ ХАРШ ҮЗЭЛ САНААНЫ ТУХАЙ НӨХӨР Ю. ЦЭДЭНБАЛ ТАНАА МАХН-ЫН ТӨВ ХОРООНЫ УЛС ТӨРИЙН ТОВЧООНООС ТОГТООХ НЬ: МАХН-ЫН ТХ-НЫ НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА НАРЫН ЗӨВЛӨГӨӨНИЙ ТОГТООЛ БҮГД НАЙРАМДАХ МОНГОЛ АРД УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОГТООЛ АКАДЕМИЧ РИНЧЕНИЙ НЭРЭМЖИТ ШАГНАЛЫН ЭНГЭРИЙН ТЭМДЭГ, ҮНЭМЛЭХИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ Б. РИНЧЕНИЙ МЭНДЭЛСНИЙ 85 ЖИЛИЙН ОЙГ ТЭМДЭГЛЭВ ЦЭЦЭГ ӨРГӨВ ДУРСГАЛЫН САМБАР НЭЭВ ХУРАЛ ДУРСГАЛЫН САМБАР БОСГОВ 2012 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
Энэ Йираасекын Алоис зохиолыг чех нутагт мэдэхгүй хүн байхгүй. Нутагт нь хүн бүр тэр эрхэм бичгийн хүнийг хүндэтгэн нэрээр нь нэрлэхгүй багшийн нутаг, багшийн музей гэр, багшийн хэрэглэж байсан юм, явж байсан газар, багшийн тэр тэр зохиолд гардаг хот балгас шилтгээн орд гэж хэлэлцэхийг би чихээрээ сонсож, нүдээрээ үзэж, түүний нутгаар 1956 оны намрын сүүлээр явахдаа, эх орон, ард түмэндээ хайртай тэр их зохиолчийг ард олон нь чингэж хүндэтгэдэг юм байна гэж бахдан үзэж явлаа. Чингээд, зохиолоос нь монгол уншигч олондоо шууд чех хэлнээс нь өөр ямар нэгэн хэл дамжуулалгүй орчуулж танилцуулах юм сан гэж, нух нухсаар энэ нэгэн дэвтэр, «Эртний чех домог тууж» гэдгийг амтархан үзэж, чадан ядан орчуулсаар одоо хэвлэлд өгч ах дүү улсын нэг алдарт зохиолчийн сайхан зохиолын дээжээс хайрт монгол олон уншигчдын ширээний өмнө толилуулах завшаан олдсонд сэтгэл бахдаж, үүгээрээ ах дүү, ард түмний харилцан мэдэлцэх явдалд зохиолчийн хувиар өчүүхэн нэмэр болох гэсэн санаандаа хүрлээ гэж чех хэл өөрөө Улаанбаатартаа үдшийн шөнө нухсаар сурсныхаа хэрэг бүтээх асан гэж мэрийснийхээ эцэст хүрсэндээ баярлаж, намайг эрдэм сурах бололцоо олгосон түмэн олондоо ачийг нь хариулахын өчүүхэн нэгэн зүйл болгон толилуулав. Манай уншигч олон, Йираасек багшийн олон боть зохиолоос энэ нэгэн дэвтрийг сонирхон уншиж, миний адил амтархах болбол, манай уншигчдын номын тавиур ташингатад ах дүү улсын нэгэн алдарт зохиолчийн нэг сайн зохиол нэмэгдлээ гэж миний хүсэл ханах нь тэр бөгөөд бас хүсэх минь, энэ завсар чех хэл мэдэх болж, Чехословак улсад утга зохиолын сургууль хийсэн монгол залуучууд бий болцгоож байгаад нэнд баярлаж, залуугийн зориг төгөлдөр тэднийг номд дуртай монгол уншигч олондоо чех хэлнээс Йираасек болон бусад олон сайн зохиолчдын зохиолоос орчуулах болоосой гэж нэнд хүсэн хүлээнэ... Б. Ринчен
Цааш унших
Миргород гэдэг тэргүүн хэсэг төгсөв хэмээсэн үүнийг монгол болгож уншигч олон авгай нарт толилуулах сан гэж 25 жил хүсэн эрмэлзсээр холбон найруулж хөрвүүлэн орчуулъя даанч хатуу гэж хүч хүрэн ядаж байснаа ноднин уржнангаас үдшийн шөнөөр мэр сэр орчуулан, нухалсаар сүүлийн хэдэн бүлгийг 16-р жарны хар луу жилийн, дэлгэр сайхан зуны адаг сарын 29-ний улаагчин тахиа өдөр, Хэнтий ханы Цэнхэр Мандалын нутаг Хэрлэн голын хөвөө дэх Загастын хошуунд хэдэн хоног амрах зуур өглөө үдэш барьж, чадан ядан орчуулсаар төгсгөөд, оросын алдарт бичгийн хүн Гоголийн Миргород гэдэг туужсийн 2-р хэсгээс Вий гэгч сүүрт туужийг хойтон жил орчуулж, монгол үзэгч олон ах дүү нартаа дэлхий дахинд алдаршсан оросын утга зохиолын зүйлээс уламжлан толилуулахын сайн ерөөл тавья. Үүнээ онож орчуулсан бол төдий л буй заа. Олон жил хүсэн бахдаж орчуулах гэсэн Тарас Бульбын тууж үүнийг уг зохион бичсэнтэй адил сайхнаар баян үгт бэлэн монгол хэл аялгуундаа буулгаж эс чадсан болбоос, дуун хөрвүүлэгч Ринчен хэмээгдэх буурал болхи нэгэн бээр үзэгч олон нөхөд өршөөн уучилмуу хэмээн хүлцэн өчив. Хойч өдөр улам улам сайн орчуулагч, зохиолч нар гарч ард Монголын утга зохиол өвтэгш мандах болтугай! Ринчен
Цааш унших
Миний тэмдэглэлийн дэвтэрт Сэнгээ (зохиолч) дайрал зохиол бичсэнийхээ төлөө надаас уучлал эрлээ. Аргагүйн эрхэнд бичсэн гэж ам шүд алдлаа. Төв хорооны нарийн бичгийн дарга Нантайшириин Лхамсүрэнгийн даалгаварыг биелүүснээ улайлаа гэсэн 1954 оны IX сарын 4-ний тэмдэглэл бий. (Б. Ринчен. Ю. Цэдэнбалд бичсэн захидлаас)
Цааш унших
РЕДАКТОРААС (С. Эрдэнэ) ВЕХБИ СКЕНДЕРИ : ОРОН ДАЯАР ГЭРЭЛ ЦАЦАРНА (Орос хэлнээс X. ПЭРЛЭЭ монголчлов.) АЛЕКС ЧАШИ : ЭНХ ТАЙВНЫ УРИАНД (Францаас Ж. НАМСРАЙ монголчлов.) ЛАЗАР СИЛИКИ : АЗ ЖАРГАЛЫН ЗАМ (Орос хэлнээс Ц. ЦЭДЭНЖАВ монголчлов.) ЛЮАН ЧАФЕЗЕЗИ : ХЭН МАНД ТУСАЛЖ БАЙНА? (Орос хэлнээс Ц. ШАГДАР монголчлов.) ЛАЗАР СИЛИКИ : ШҮЛГҮҮД (Орос хэлнээс монголчилсон X. Пэрлээ.) ХҮЛЭЭЛТ XҮСЛЭН АНХДУГААР ЧИХЭР ТӨРСӨН ӨДӨР ФРОНО ЯКОВА : АЛБАНИЙН ПИОНЕРЫН ДУУ (Орос хэлнээс Б. Бааст монголчлов.) ФАТМИР ГЬТА : ПАРТИЗАН БЕНКО ПОЙКАД АМЬ ҮРЭГДЭГСДИЙН ДУУ (Францаас Ринчен монголчлов.) ДИМИТЕР ШУТЕРИКИ : САЛЁ ЦЕНИЙН ИХ ХҮҮ (Францаас Ринчен монгол болгов.) ЗИНИ САКО : БААТАР ГАВЬЯАНЫ МЕДАЛЬ (Францаас Ринчен монголчлов.) 1953 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
ИВАН АНДРЕЕВИЧ КРЫЛОВ (М. Баянзул) Б. Ринчений орчуулгаХОЁР НОХОЙ X. Пэрлээгийн орчуулгаШУМУУЛ, МАЛЧИН ХОЁРАЛТАН ЖИГҮҮР, ТАГТАА ХОЁРАЗАРГАН ТАХИА, СУВД ҮР ХОЁРАРСЛАН, ҮНЭГ ХОЁРБАРААН ҮҮЛЧОНО, МАЛЧИН ХОЁР М. Гаадамбын орчуулгаХОЁР ТОРХХӨДӨЛМӨРТ ДУРТАЙ БААВГАЙЗААН БА ХАВ Ч. Чимидийн орчуулгаНОХОЙН ХОРООНД ОРСОН ЧОНОШАР, МЭЛХИЙ ХОЁРДУУЧИДЦАРС, БУРГАС ХОЁР Ц. Цэдэнжавын орчуулгаХУН, ХАВЧААХАЙ, ЦУРХАЙ ГУРАВ М. Цэдэндоржийн орчуулгаХОЁР ХҮҮХЭД Г. Дамдины орчуулга ХОЁР ТАГТААСҮҮДЭРТЭЙ ТОГЛОСОН НЬЗААНД ТОХИОЛДСОН НЭГ ЯВДАЛМОГОЙ, ХӨВГҮҮН ХОЁРЫН ҮЛГЭРНАВЧ БА ҮНДЭСАЯНГА БА ААЛЗЯЛАА, ЗӨГИЙ ХОЁР Г. Төмөрбатын орчуулгаГУРГАЛДАЙ, МУУР ХОЁР Э. Зандармаагийн орчуулгаЧОНО, ХУРГА ХОЁРСАРМАГЧИН БА НҮДНИЙ ШИЛ Б. Содномын орчуулгаМУУР БА ТОГООЧТАРИАЧИН БА МОГОЙ Э. Самбуугийн орчуулгаХОНЬ БА НОХОЙ1970 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших
ГУРАВ. “Ардын засаг”, “Социалист Монгол”-ын авир төрх 1. Хэлмэгдүүлэгчийн тухай хэдэн үг 1. Юмжаагийн Цэдэнбал: 2. Н. Лувсанравдангийн толгойлсон Намын Хянан Шалгах Хороо (НХШХ) 3. Нийгмийг Аюулаас Хамгаалах (НАХ) БНМАУ-ын Дээд шүүхийн 1965. 10. 25-ны өдрийн 17 тоот таслан шийдвэрлэх тогтоолоос: 2. Ардын хоёр шүтээн, намын хоёр дайсан Бямбын Ринчен (1905—1977) Цэндийн Дамдинсүрэн: (1908—1986) АРД УУ, ТАЙЖ УУ? БУЮУ ТӨГСГӨЛИЙН ОРОНД Ю. ЦЭДЭНБАЛЫН НОМХОТГОН ЦЭЭРЛҮҮЛЭХ 21 АРГА БУЮУ ХҮНИЙ ЭРХ НОЦТОЙ ЗӨРЧИГДСӨН БАЙДАЛ 2005 оны хэвлэлийн Хэвлэн нийтлэлийн мэдээлэл
Цааш унших(1905-1977) Бямбын Ринчен нь 1905 оны 11 сарын 21-д өнөөгийн Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын "Булсарай" хэмээх газар Б. Раднаажавын ууган хүү болон мэндэлжээ. Бүтэн нэр нь Ринчендорж бөгөөд өвөг аавынхаа нэрээр "Бямба" хэмээн овоглох болжээ. Түүний эцэг Еншөөбү Будын Раднаажав нь нэртэй сэхээтэн, хэд хэдэн орны хэл мэддэг хүн байжээ. Монгол хэл бичиг, ардын билиг, угсаатны зүйн судалгаа хийсэн, Шинжлэх ухааны академийн жинхэнэ гишүүн, хэл бичгийн ухааны доктор цолтой байв. 1929 онд байгуулсан Монголын зохиолчдын анхны дугуйлангийн гишүүн байсан бөгөөд орос, чех, польш, франц, англи, эсперанто, герман хэлтэй агуу их эрдэмтэн хүн байв. 1956 онд “Монгол хэлнүүдийн харьцуулсан түүхэн хэлний зүй” бүтээлээрээ БНУАУ-д хэл бичгийн ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ. Бямбын Ринчен нь Цогт тайж киногоороо 1945 онд Маршал Чойбалсангийн нэрэмжит шагналыг анх хүртэгчдийн нэг болсон. Yүрийн туяа гурамсан роман, Заан залуудай балар эртний сэдэвт роман, Бэр цэцэг, Гүнж, Сандоо амбан, Их нүүдэл, Нууцыг задруулсан захиа, Шүхэрч Буниа, Ану Хатан зэрэг олон сонирхолтой зохиол бичиж үлдээжээ. Түүний “Yүрийн туяа” гурвалсан романыг орос, чех хэлнээ орчуулсан. Б. Ринчен олон жилийн турш эх хэлнээ гадаадын утга зохиол орчуулах ажилд хүч чадлаа дайчилж Горький, Маяковский, Шолохов, Мопассан, Хикмет нарын бүтээлүүдээс Монголын уншигч олноо танилцуулжээ. Зохиолч эрдэмтэн, бичгийн их хүн Бямбын Ринчен 1977 оны 3-р сарын 4-ий өдөр таалал төгсжээ. Бямбын Ринчений мэндэлсний 100 жилийн ойг тохиолдуулан түүний дурсгалын хөшөөг Улсын төв номын сангийн өмнөх талбайд 2005 онд босгожээ. Эх сурвалж wekipedia
Цааш унших